A oliveira en Galicia

Unha das versións que máis forza ten, é que durante o século XV os Reis Católicos mandaron arrincar boa parte das oliveiras galegas, tratando con iso de centralizar a produción (e así incentivar o repoboamiento e a reactivación económica) nos territorios recentemente conquistados do sur da Península, sobre todo en Andalucía Occidental. Esta é a principal causa de que ao atravesar o Miño na súa fronteira con Portugal pódese observar como no norte do país veciño está cheo de oliveiras mentres que hoxe en terras galegas apenas quedan.

Aínda hoxe pódense escoitar as malas linguas afirmar que os Reis Católicos (1474-1504) mandaron cortar as oliveiras galegas para construír os barcos da Armada Invencible (1588). Debían ser moi previsores posto que en realidade foi Felipe II quen case un século despois embarcouse na Guerra anglo-española (1585-1604) e mandou á Armada Invencible para destronar a Isabel I de Inglaterra.

Por este último motivo fóronse tallando e arrincando e só sobreviviron en lugares recónditos da Ribeira Sacra, onde se iniciou a súa plantación, val de Monterrei, Arbo, entre outros e nas serras, onde escaparon do control dos funcionarios da Facenda Pública. Tamén se mantiveron nas proximidades dos templos porque á Igrexa exoneroulla do pago do imposto, xa que o aceite empregábase na elaboración dos santos óleos para administrar a unción de enfermos. Hoxe en día, as oliveiras en pé máis antigos de Galicia están situados en Arbo (Pontevedra) e datan de 1796.

Por tanto as oliveiras están presentes en Galicia desde a época dos romanos. A mediados do século XX en Teis, un barrio de Vigo (Pontevedra), achouse de forma accidental ao facer un desmonte de terra no lugar coñecido como “A Oliveira” un xacemento romano cunha prensa olearia onde se elaboraba aceite. Por tanto en terreos de Teis existían oliveiras e ademais aproveitábanse para obter aceite deles.

Os reis Fernando e Isabel non acabaron así coa tradición olivarera galega, xa que na primeira metade do S.XVII o Conde Duque de Oliveirais promulgou un imposto sobre cada oliveira plantada en Galicia, catro reais por árbore, tratando con iso de protexer os intereses das súas leiras en Olivares, nos arredores de Sevilla, que levou a que, unha vez máis, se arrincáse boa parte das oliveiras que aínda quedaban en Galicia.

Algunhas cantigas fan alusión ao aceite: “Irei pola mariña vendendo aceite e fariña”, a cidade olívica e a innumerable cantidade de pobos na xeografía galega con nomes relacionados coa oliveira e o aceite.

En terras de Verín e a fronteira galaico-portuguesa pódese observar a arquitectura dun par de xoias etnográficas, polo menos una delas sen catalogar, e coñecer a opinión dos aldeáns, que contan como se elaboraba aquel ouro verde co que comerciaban as xentes da Galicia meridional. Os muíños-almazara podían ser movidos coa tracción humana ou a animal, e mesmo, coa forza da corrente dun río. Dese modo moer as olivas entre dúas pedras e da pasta resultante, previamente depositada nunhas superficies de esparto apiladas unha enriba doutra e prensadas entre si, extraíase o aceite de oliva virxe, engadindo auga quente sobre a devandita pila, para separar así o aceite do resto de compoñentes.

Tamén se comenta por esas latitudes que as variedades de oliveiras galegas resisten mellor a choiva que as oliveiras foráneas

Por fortuna, o cultivo e a produción desta árbore mantívose a pesar da prohibición e os séculos de esquecemento, e proba diso é que ata os nosos días chegaron pequenas empresas artesáns dedicadas á oleicultura.